Όταν αναλάβαμε το Μοντεσσοριανό Σχολείο Γλυφάδας οι οδηγίες ήταν φαινομενικά απλές: Απ’ το σπίτι στο σπίτι, ήταν η αίσθηση που μας ζήτησαν να δημιουργεί. Το κτίριο θα ήταν φιλικό προς το περιβάλλον και τα παιδιά από 5 μηνών μέχρι 6 χρονών, θα βρίσκονταν σε σπιτική ατμόσφαιρα.
Το κτίριο θα ήταν ισόγειο και θα στέγαζε μία Μοντεσσοριανή Βρεφική μονάδα (Η Φωλιά + Η Παιδική Κοινότητα), ένα Μοντεσσοριανό Προσχολικό Κέντρο και Νηπιαγωγείο (Το Σπίτι των Παιδιών) ένα Μοντεσσοριανό Απογευματινό Κέντρο Απασχόλησης Παιδιών, και ένα χώρο για την Εκπαίδευση Ενηλίκων. Μας ζητήθηκε επίσης να δημιουργήσουμε αίθουσες διδασκαλίας που θα είχαν άμεση πρόσβαση στον εξωτερικό χώρο, δεδομένου ότι η επαφή με τη φύση είναι ένα σημαντικό στοιχείο της Μοντεσσοριανής εκπαίδευσης.
«Τα παιδιά δεν πρέπει να προσαρμοστούν στο περιβάλλον τους. Αντίθετα, εμείς πρέπει να προσαρμόσουμε το περιβάλλον στα παιδιά!».
Δρ Μαρία Μοντεσσόρι
Μας πήρε αρκετό χρόνο να μπούμε στο πνεύμα αυτής της νοοτροπίας. Δεν θα σχεδιάζαμε πλέον ένα κτίριο για ενήλικες, αλλά ένα Μοντεσσοριανό περιβάλλον που έπρεπε να καλύψει τις ανάγκες πολύ μικρών παιδιών. Ο πελάτης μας επιθυμούσε ένα ξεχωριστό κτίριο που θα αντικατόπτριζε την παιδοκεντρική προσέγγιση – μια αρχή που αποτελεί και τον πυρήνα της Μοντεσσοριανής μεθόδου. Συνεπώς, ο Ενήλικος που διευκολύνει και υποστηρίζει το παιδί, δεν βρίσκεται στο κέντρο της τάξης. Αυτό σήμαινε, ότι εμείς, συνεπώς, έπρεπε να εξετάσουμε το μαθησιακό περιβάλλον από μια πολύ διαφορετική οπτική γωνία.
Για τη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα παιδιών, χρειάζεται ένα Μοντεσσοριανό περιβάλλον που μεταφέρει τη ζεστασιά, το καλωσόρισμα και την ατμόσφαιρα ενός οικογενειακού σπιτιού. Πρέπει να είναι αρκετά μικρό για να αγκαλιάσει μικρά παιδιά, αλλά συγχρόνως και αρκετά μεγάλο για να ‘αντέξει’ όλες τις μικρές προσωπικότητες που θα αναπτυχθούν!
Συνειδητοποιήσαμε ότι Μοντεσσοριανό περιβάλλον δεν είναι μόνο μια τάξη που βρίσκεται σε ένα κτίριο, αλλά είναι ολόκληρο το κτίριο. Ένα κτίριο που πρέπει να ικανοποιεί τις ανάγκες των βρεφών να έρπονται και να μπουσουλάνε, τις ανάγκες των μικρών παιδιών να περπατούν και να τρέχουν και φυσικά τις ανάγκες όλων των εργαζόμενων ενηλίκων. Πρέπει να περιέχει ό,τι υπάρχει σε ένα σπίτι και όλοι αυτοί οι χώροι – βεστιάριο, κουζίνα, μπάνιο, βιβλιοθήκη, βεράντα, κήπος και λαχανόκηπος – να είναι πάνω από όλα ασφαλείς και προσβάσιμοι στα παιδιά. Το πιο σημαντικό, και αυτή ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίσαμε, έπρεπε όλα να διευκολύνουν την ανεξάρτητη δραστηριότητα του παιδιού.
Από τη στιγμή που τα παιδιά φθάνουν το πρωί μέχρι να φύγουν το απόγευμα, βρίσκονται σε ένα περιβάλλον σχεδιασμένο έτσι ώστε να τα ενθαρρύνει να δραστηριοποιούνται και να ενεργούν από μόνα τους, για τον εαυτό τους. Η διευκόλυνση της ανεξάρτητης δραστηριότητας του παιδιού είναι μια από τις πιο σημαντικές παραμέτρους του Μοντεσσοριανού περιβάλλοντος. Αυτό έπρεπε να λάβουμε υπόψη σε όλη τη διαδικασία σχεδιασμού του κτιρίου, ώστε τα παιδιά να μπορούν, κάθε στιγμή, να λειτουργούν ανεξάρτητα, από μόνα τους για τον εαυτό τους. Είχε έρθει η στιγμή να αρχίσουμε να κοιτάζουμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια ενός παιδιού. Γιατί ως τότε δεν είχαμε σκεφτεί ποτέ, να τοποθετήσουμε μια τουαλέτα στα 17 εκατοστά από το έδαφος ή το κουδούνι της εξώπορτας, στο ύψος ενός παιδιού!
Ως αρχιτέκτονες έπρεπε να επανεκπαιδεύσουμε τους εαυτούς μας. Επισκεφθήκαμε και παρατηρήσαμε ένα υπάρχον Μοντεσσοριανό σχολείο, παρακολουθήσαμε DVD Μοντεσσοριανών σχολείων σε άλλες χώρες, μελετήσαμε τις διαστάσεις, τα ύψη και τις αναλογίες του Μοντεσσοριανού υλικού στο «Μοντεσσοριανό Εργαστήριο» – το AMI Κέντρο Εκπαίδευσης Μοντεσσόρι στην Αθήνα – και μιλήσαμε με Μοντεσσοριανούς εκπαιδευτές και δασκάλους.
Η σημασία που δίνει στο φυσικό περιβάλλον η Μοντεσσοριανή εκπαίδευση σημαίνει ότι τα παιδιά πρέπει να έχουν έναν υπαίθριο χώρο που θα τους προσφέρει δυνατότητες κίνησης, και εξερεύνησης, εργασίας και παρατήρησης του περιβάλλοντος στην όσο το δυνατόν πιο φυσική του κατάσταση. Με αυτό το σκεπτικό δημιουργήσαμε σε κάθε αίθουσα μια αυλή εύκολα προσβάσιμη από τα παιδιά και ταυτόχρονα ασφαλή και ορατή μέσα από την αίθουσα.
Αυτή η αυλή λειτουργεί ως προέκταση του εσωτερικού χώρου και αποτελεί συνδετικό κρίκο με τον μεγαλύτερο κήπο που προσφέρει στα παιδιά ακόμα περισσότερες αισθητηριακές εμπειρίες. Στον ίδιο τον κήπο, οι φυτεύσεις σχεδιάστηκαν έτσι ώστε τα παιδιά να ζουν και να παρατηρούν την αλλαγή των εποχών, να μαζεύουν φρούτα, βότανα και αρωματικά φυτά, να φροντίζουν τους λαχανόκηπούς τους και να δουλεύουν στα θερμοκήπιά τους. Μία από τις προκλήσεις για τον υπαίθριο χώρο ήταν η δημιουργία μικρών κήπων για τα μικρά βρέφη που μπουσουλάνε, ή που μόλις στάθηκαν στα πόδια τους και κάνουν τα πρώτα τους βήματα.
Το κτίριο έχει νότιο προσανατολισμό και είναι κτισμένο σε επικλινές έδαφος. Αξιοποιήσαμε το πλεονέκτημα της κλήσης του εδάφους τοποθετώντας τη Φωλιά, τη Βρεφική Κοινότητα, τα Σπίτια των Παιδιών και όλες τις διοικητικές υπηρεσίες στο ανώτερο επίπεδο και το Μοντεσσοριανό Απογευματινό Κέντρο Απασχόλησης Παιδιών, και τον μεγάλο χώρο για την Εκπαίδευση Ενηλίκων, στο χαμηλότερο επίπεδο. Και τα δύο επίπεδα έχουν θέα στον κήπο.
Ο κεντρικός άξονας του κτιρίου βρίσκεται σε έναν φαρδύ διάδρομο, ο οποίος χωρίζει τις αίθουσες διδασκαλίας από τη μία πλευρά και το διοικητικό κέντρο από την άλλη. Οι αίθουσες διδασκαλίας βλέπουν έξω στον κήπο, ενώ οι διοικητικές υπηρεσίες βλέπουν στο προκήπιο, προς τον δρόμο. Χάρη στο αίθριο που δημιουργήθηκε εσωτερικά στην είσοδο του κτιρίου οι διοικητικοί χώροι έχουν επαφή και σύνδεση με τον φυσικό κόσμο.
Όλες οι αίθουσες διδασκαλίας λειτουργούν ως ανεξάρτητες μονάδες. Κάθε μία έχει δική της είσοδο, βεστιάριο, κουζίνα και μπάνιο, όλα σχεδιασμένα για την ηλικιακή ομάδα που εξυπηρετεί. Οι αίθουσες είναι μεγάλες, αλλά έχουν ζεστή σπιτική ατμόσφαιρα και μεγάλα παράθυρα με θέα, ώστε να υπάρχει συνεχής επαφή με τον φυσικό κόσμο.
Στο κέντρο του κτιρίου βρίσκεται η κύρια κουζίνα, η οποία έχει επίσης άμεση πρόσβαση στον κήπο. Τοποθετημένη κεντρικά, ανάμεσα στα δύο Σπίτια των Παιδιών, επιτρέπει στα παιδιά ηλικίας 3-6 χρονών να συμμετέχουν στην προετοιμασία του φαγητού και στις άλλες μαγειρικές δραστηριότητες που πραγματοποιούνται είτε στην κουζίνα είτε στο μικρό πλακόστρωτο ακριβώς απέξω.
Στο πιο κάτω επίπεδο βρίσκονται οι χώροι για τις απογευματινές δραστηριότητες, και για την εκπαίδευση ενηλίκων. Έχουν, επίσης, τις δικές τους εγκαταστάσεις και χωριστές εισόδους, ώστε να λειτουργούν ανεξάρτητα όποτε χρειάζεται.
Κατά την επιλογή των δομικών υλικών δώσαμε ιδιαίτερη σημασία σε όσα έχουν τοπική προέλευση και οικολογική σύνθεση, εστιάζοντας κυρίως στην ασφάλεια των παιδιών. Το κέλυφος του κτηρίου καλύπτεται με υψηλών προδιαγραφών αντιπυρική μονωτική επένδυση. Το κτίριο διαθέτει υποδαπέδια θέρμανση. Το σύστημα εξαερισμού λειτουργεί με ανάκτηση θερμότητας, ενώ ο κλιματισμός, η υποδαπέδια θέρμανση και το ζεστό νερό θερμαίνονται ηλεκτρικά με τη βοήθεια ηλιακών συλλεκτών.
Η ανάθεση της μελέτης και κατασκευής του σχολείου στην CFCOMPANY μας τίμησε και μας γέμισε χαρά. Υπήρξε μια πρωτόγνωρη απολαυστική εμπειρία που θα μας μείνει αξέχαστη. Επιστρέψαμε στο παρελθόν, επανεκπαιδευτήκαμε και συνειδητοποιήσαμε ότι τα παιδιά έχουν πολύ ιδιαίτερες ανάγκες, αφού η δουλειά που κάνουν διαφέρει σημαντικά από τη δουλειά των ενηλίκων.
Το έργο μας βοήθησε να κατανοήσουμε την καίρια σημασία των πρώτων χρόνων της ζωής. Το παιχνίδι και η δουλειά των παιδιών δημιουργούν τον Άνθρωπο του αύριο. Η δική μας δουλειά, ως αρχιτέκτονες, ήταν να δημιουργήσουμε το περιβάλλον που θα επιτρέψει σε αυτά τα μικρά παιδιά να εκτελέσουν το σημαντικό τους έργο, να μεγαλώσουν και να γίνουν οι Ενήλικες του αύριο.
Πιστεύουμε ότι η CFCOMPANY, σε συνεργασία με την Εκπαιδευτική Πρωτοβουλία, έχει δημιουργήσει τις καλύτερες δυνατές συνθήκες για να διευκολύνει το έργο του Παιδιού. Έχουμε προσφέρει αυτό που η Δρ Μαρία Μοντεσσόρι θα αποκαλούσε “ένα αναπτυξιακό περιβάλλον”. Είναι το ελάχιστο αλλά και το μέγιστο που μπορούμε να κάνουμε εμείς οι ενήλικοι. Ευχή μας είναι να χτιστούν περισσότερα σχολεία που θα εστιάζουν στις αναπτυξιακές ανάγκες όλων των παιδιών, όλων των ηλικιών. Αυτή είναι η μεγάλη ελπίδα μας για ένα καλύτερο μέλλον!